Πρόστιμο μαμούθ σε πολυεθνικές παραγωγής σωλήνα καθοδικών ακτίνων (CRT – Cathode Ray Tube) για συμμετοχή σε καρτέλ

Το μεγαλύτερο χρηματικό πρόστιμο στην ιστορία της επέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε 7 πολυεθνικές για συμμετοχή σε δύο σχετιζόμενα καρτέλ τα οποίο δρούσαν σε παγκόσμιο επίπεδο για την χρονική περίοδο 1996-2006. Το ένα καρτέλ αφορούσε τον σωλήνα καθοδικών ακτίνων που χρησιμοποιείτε για την παραγωγή έγχρωμων τηλεοράσεων ενώ το άλλο αφορούσε τον σωλήνα καθοδικών ακτίνων που χρησιμοποιείτε για την παραγωγή οθονών. Οι πολυεθνικές Chunghwa, LG Electronics, Philips και Samsung SDI συμμετείχαν και στα δύο καρτέλ, ενώ οι Panasonic, Toshiba, MRPD (σήμερα θυγατρική της Panasonic) και η Technicolor (πρώην Thomson) συμμετείχαν μόνο στο καρτέλ που αφορούσε τον σωλήνα καθοδικών ακτίνων που χρησιμοποιείτε σε έγχρωμες τηλεοράσεις. Το συνολικό ποσό χρηματικού προστίμου ανέρχεται σε περίπου 1,47 δις ευρώ και είναι μεγαλύτερο από το πρόστιμο των 1,38 δις ευρώ που επιβλήθηκε το 2008 στις εταιρείες που συμμετείχαν στο καρτέλ που αφορούσε το επίπεδο γυαλί που χρησιμοποιείτε για τους υαλοπίνακες των αυτοκινήτων. Το πρόστιμο επιβλήθηκε στη βάση των κατευθυντηρίων γραμμών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχέση με τη μέθοδο υπολογισμού των προστίμων του 2006. Σχετικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά τον υπολογισμό του προστίμου έλαβε υπόψη της τη σοβαρότητα της φύσης των παραβάσεων, τη γεωγραφική έκταση μέσα στην οποία έλαβαν χώρα, τον κύκλο εργασιών των συμπραττόμενων εταιρειών και τη διάρκεια των παραβάσεων.

Το παράνομο καρτέλ ήταν στα πλέον οργανωμένα καρτέλ που εντόπισε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Για περίπου μία δεκαετία (1996-2006), οι επιχειρήσεις που συμμετείχαν στο καρτέλ «πέτυχαν» τις πιο σοβαρές και επιζήμιες για τους καταναλωτές αντι-ατναγωνιστικες πρακτικές, π.χ. καθορισμός τιμών, διαμερισμός αγοράς, καταμερισμός καταναλωτών/πελατών, συντονισμός παραγωγικής δυναμικότητας και παραγωγής και ανταλλαγή εμπορικά ευαίσθητων πληροφοριών. Οι επιχειρήσεις παρακολουθούσαν στενά την εφαρμογή των επιμέρους όρων της παράνομης σύμπραξης, περιλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, ελέγχων των παραγωγικών περιορισμών, με επιτόπου επισκέψεις στις εγκαταστάσεις των εταιρειών που συμμετείχαν στο παράνομο καρτέλ.

Ανώτερα διευθυντικά στελέχη των συμπραττόμενων εταιρειών είχαν συχνές συναντήσεις με κωδικό τίτλο «πράσινες συναντήσεις» προφανών λόγω του ότι τις συναντήσεις ακολουθούσαν συχνά παιχνίδια σε καταπράσινα γήπεδα γκολφ. Στις εν λόγω συναντήσεις σχεδιάζονταν και καθορίζονταν οι πολιτικές και οι ευρύτεροι προσανατολισμοί του καρτέλ.  Οι λεπτομέρειες και η εφαρμογή των συμφωνιών γίνονταν από κατώτερα στελέχη στην ιεραρχία τα οποία πραγματοποιούσαν συναντήσεις με κωδικό τίτλο «γυάλινες συναντήσεις» ανά τρίμηνο ή/και μηνά ή/και μερικές φορές σε εβδομαδιαία βάση. Οι συναντήσεις λάμβαναν χώρα σε διάφορες περιοχές της Ασίας (Ταιβάν, Κορέα, Ιαπωνία, Μαλαισία, Ινδονησία, Ταϊλάνδη, Χονγκ Κονγκ κοκ) και της Ευρώπης (Άμστερνταμ, Βουδαπέστη, Γλασκώβη, Παρίσι και Ρώμη).

Οι πολυμερείς συναντήσεις συχνά ξεκινούσαν με αξιολόγηση της ζήτησης, της παραγωγής, των πωλήσεων και της παραγωγικής δυναμικότητας στις βασικότερες περιοχές πωλήσεων, μεταξύ των οποίων και η Ευρώπη. Στη συνέχεια πραγματοποιούνταν συζητήσεις σε σχέση με την πολιτική των τιμών, μεταξύ των οποίων και οι τιμές που θα επιβάλλονταν σε συγκεκριμένους πελάτες π.χ. κατασκευαστές τηλεοράσεων και οθονών. Επιπρόσθετα, αντικείμενο των συζητήσεων τους αποτέλεσε και η  φθίνουσα ζήτηση για την αγορών των οθονών τεχνολογίας σωλήνα καθοδικών ακτίνων  λόγω της ανάπτυξης εναλλακτικών τεχνολογιών (π.χ. οθόνες υγρών κρυστάλλων (LCD) και οθόνες πλάσματος (plasma)).

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εμπλεκόμενες επιχειρήσεις γνώριζαν ότι οι πράξεις και η συμπεριφορά τους ήταν αξιόποινη και γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο ελάμβαναν μέτρα ώστε να καλύψουν το «έγκλημα» και να περιορίσουν τον κίνδυνο εντοπισμού τους (π.χ. καταστροφή ενοχοποιητικών στοιχείων, χρήση κωδικών ονομάτων). Αυτό αποδεικνύεται μέσα από διάφορα στοιχεία που εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η Ταιβανέζικη εταιρεία Chunghwa, που συμμετείχε και στα δύο καρτέλ, έλαβε πλήρη απαλλαγή από το πρόστιμο λόγω των πληροφοριών που έδωσε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα πλαίσια του Προγράμματος Επιείκειας του 2006. Σημειώνεται ότι κατόπιν των πληροφοριών της Chunghwa η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεξήγαγε απροειδοποίητους ελέγχους σε υποστατικά των εμπλεκομένων εταιρειών, που αποκάλυψαν σημαντικά ενοχοποιητικά τεκμήρια για τη σύσταση και λειτουργία των παράνομων καρτέλ. Στην περίπτωση που η Chunghwa δεν ελάμβανε προνομιακής μεταχείρισης στα πλαίσια του προγράμματος επιείκειας θα κατέβαλε πρόστιμο ύψος 8,6 εκ ευρώ. Επίσης, οι εταιρείες Samsung SDI, Philips και Technicolor έλαβαν μερική απαλλαγή προστίμου για την συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε κατοπινό στάδιο των ερευνών. Το επίπεδο της μείωσης στο πρόστιμο ήταν συνάρτηση της προστιθέμενης αξίας των προσκομισθέντων πληροφοριών και του χρονικού σημείου που αυτές δόθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.  

Όπως τόνισε ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και αρμόδιος για την ευρωπαϊκή πολιτική του ανταγωνισμού, Χοακίν Αλμούνια, τα δύο καρτέλ κατατάσσονται ανάμεσα στα πιο κλασικά καρτέλ σκληρού πυρήνα αφού χαρακτηρίζονται από τις χειρότερες και πιο επιβλαβείς αντι-αντιγωνιστικές πρακτικές. Οι σωλήνες καθοδικών ακτίνων συνιστούν ένα σημαντικό στοιχείο για την παραγωγή τηλεοράσεων και οθονών. Το γεγονός, σημείωσε, ότι αποτελούν περίπου το 50-70% της τελικής τιμής μίας οθόνης αποτελεί μία ένδειξη για της σοβαρότητας της παράβασης και της ζημιά που αυτή προκάλεσε στους παραγωγούς τηλεοράσεων και οθονών, και σε τελική ανάλυση των τελικών καταναλωτών.

Σημειώνεται ότι σε σχετική ανακοίνωση της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενθαρρύνει κάθε πρόσωπο ή επιχείρηση που επηρεάστηκε από την εν λόγω αντι-ανταγωνιστική συμπεριφορά να προσφύγει στα δικαστήρια των κρατών μελών και να απαιτήσει αποζημιώσεις. Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι δεσμευτική απόδειξη της παράνομης συμπεριφοράς των καταδικασθέντων εταιρειών, σύμφωνα και με αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για περισσότερες πληροφορίες σε σχέση με τις αγωγές για αποζημιώσεις βλέπετε εδώ. 

Ανταγωνισμός, Πολιτική Ανταγωνισμού και Καταναλωτές (Μέρος Δ)

 Οφελη της παρεμβασης των Αρχων Ανταγωνισμου

Το ευκολότερα μετρήσιμο όφελος από την παρέμβαση των Αρχών Ανταγωνισμού είναι αυτό που προκύπτει από τις χαμηλότερες τιμές. Συνεπώς, οι υποθέσεις παράνομων συμπράξεων, και συγκεκριμένα υποθέσεων καρτέλ, που αφορούν καθορισμό τιμών είναι το σημείο αφετηρίας για την μέτρηση των επιδράσεων της παρέμβασης των Αρχών Ανταγωνισμού.

Σύμφωνα με Έκθεση του ΟΟΣΑ αναφορικά με τη φύση και την επίδραση των σκληρών καρτέλ[i] (hardcore cartels) εκτιμάται ότι στην υπόθεση του καρτέλ της λυσίνης (βασικού συστατικού παραγωγής ζωοτροφών) η βλάβη στους καταναλωτές ανερχόταν σε $87 εκ., ελαφρώς μικρότερη από τη ζημιά που προκλήθηκε στους καταναλωτές στην υπόθεση του καρτέλ του κιτρικού οξέος που εκτιμήθηκε σε $100 εκ.. Το καρτέλ του έτοιμου σκυροδέματος στη Γερμανία προκάλεσε ζημίες €112 εκ., ενώ η υπόθεση του υδροηλεκτρισμού στην Νορβηγία προκάλεσε ζημίες €140 εκ. στους καταναλωτές. Η υπόθεση του καρτέλ του συνδέσμου ξενοδόχων της Ισπανίας προκάλεσε σύμφωνα με την ίδια έκθεση ζημιές €180 εκ.. Οι υπερχρεώσεις στο καρτέλ των βιταμινών για την περίοδο 1989-99 εκτιμούνται σε $72 εκ. ετησίως στις εννιά χώρες στις οποίες συνελέγησαν δεδομένα. Για να κατανοήσει κανείς το μέγεθος του οφέλους που προκύπτει από την παρέμβαση των Αρχών Ανταγωνισμού αρκεί να διαπιστώσει ότι το κόστος που συνεπάγεται η λειτουργία των Αρχών Ανταγωνισμού σε αυτές τις χώρες συναθροίζεται σε $95 εκ. το χρόνο.[ii]

Επιπρόσθετα, στην Αγγλία το 2002 η Εθνική Αρχή Ανταγωνισμού (Competition Commission) εντόπισε ότι οι τιμές των καινούριων αυτοκινήτων ήταν 10% υψηλότερες από ότι θα έπρεπε να ήταν και ότι ως αποτέλεσμα των υπερχρεώσεων οι καταναλωτές υπέστησαν ζημιά 2 εκ. στερλινών ετησίως. Το 2003 διαπιστώθηκε επίσης ότι οι εταιρείες παροχής υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας της Αγγλίας υπερχρέωναν κατά 40% τους πελάτες τους. Εκτιμάτε ότι  η θεραπεία που επιβλήθηκε από την αγγλική Επιτροπή Ανταγωνισμού στην τελευταία αυτή περίπτωση επέφερε όφελος 81,25-175 εκ. στερλίνες ετησίως στους καταναλωτές.[iii]

Θα πρέπει να τονιστεί ότι τα προαναφερόμενα οφέλη αντιστοιχούν στην επιπλέον οικονομική επιβάρυνση που έφεραν οι καταναλωτές που εξακολουθούσαν να αγοράζουν στις αυξημένες τιμές. Υπάρχουν και καταναλωτές, οι οποίοι είχαν αποθαρρυνθεί και εκτοπιστεί από την αγορά καθώς η μέγιστη τιμή που ήταν διατεθειμένοι να πληρώσουν ήταν σαφώς χαμηλότερη από τις συμπαιγνιακές τιμές που διαμορφώνονταν στην αγορά. Επομένως, τα οφέλη της παρέμβασης των Αρχών Ανταγωνισμού είναι αναμφισβήτητα ακόμη μεγαλύτερα εάν ληφθούν υπόψη αυτές οι μη πραγματοποιούμενες αγοραίες «συναλλαγές».

Επιπρόσθετα, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα πιο πάνω αναφερόμενα ποσά είναι αυτά τα οποία ήταν άμεσα και με σχετική ακρίβεια μετρήσιμα. Υπάρχει, ωστόσο, και μία σειρά από άλλα οφέλη τα οποία μπορεί να προκύψουν από την παρέμβαση των Αρχών Ανταγωνισμού και τα οποία είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να ποσοτικοποιηθούν. Παραδείγματα αυτών των ωφελειών είναι η διάθεση στην αγορά προϊόντων ανώτερης ποιότητας ή και η προσφορά μεγαλύτερης ποικιλίας προϊόντων.

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι πολλαπλάσια είναι τα οφέλη που δημιουργούνται λόγω αποτροπής διαφόρων παραβάσεων, που διαφορετικά, δηλαδή στην απουσία Πολιτικής Ανταγωνισμού, θα ελάμβαναν χώρα. Για παράδειγμα στην Αγγλία εκτιμήθηκε ότι τα οφέλη αποτροπής είναι τουλάχιστον 4-5 φορές μεγαλύτερα από τα οφέλη που προκύπτουν από την άμεση παρέμβαση των Αρχών Ανταγωνισμού.[iv] Μια πιο πρόσφατη και επικαιροποιημένη μελέτη του Office of Fair Trading (OFT) της Αγγλίας[v] εκτιμά ότι η αναλογία εξεταζόμενων και αποτρεπόμενων υποθέσεων για καρτέλ είναι 1:28, δηλαδή για κάθε μία υπόθεση καρτέλ που ερευνάται από το OFT αποτρέπονται τουλάχιστον άλλες 28 παραβάσεις παρόμοιας φύσεως. Για τις υποθέσεις κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης η αναλογία εκτιμάται σε 1:12, ενώ για άλλες υποθέσεις που αφορούν εμπορικές συμφωνίες η αναλογία εκτιμάται σε 1:40.

---

[i] Report on the nature and impact of hard core cartels and sanction against cartel laws under national competition law, OECD, Απρίλης 2002. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: www.oecd.org/dataoecd/16/20/2081831.pdf.

[ii] J. Clarke and S. Evenett [2002], The deterrent effects of national anti-cartel laws: evidence from the international vitamin cartel, Working paper 2-13.

[iii] S. Davies, H. Coles, M. Olczak, C. Pike and C. Wilson [2004], The benefits from competition: some illustrative UK cases, DIT Economics Paper no. 9.

[iv] The deterrent effect of competition enforcement by the OFT, A report prepared for the OFT by Deloitte, Nov. 2007.

[v] The impact of competition interventions on compliance and deterrence, OFT, Δεκ. 2011. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο:

http://www.oft.gov.uk/shared_oft/reports/Evaluating-OFTs-work/oft1391.pdf.

Ανταγωνισμός, Πολιτική Ανταγωνισμού και Καταναλωτές (Μέρος Γ)

Τα πρακτικα οφελη της οικονομιας της αγορας και του ανταγωνισμου

Η οικονομική ιστορία προσφέρει πληθώρα μακροοικονομικών και μικροοικονομικών τεκμηρίων σε σχέση με τα οφέλη των οικονομιών της αγοράς. Για παράδειγμα ο Douglass North[i] αντιπαραβάλλει τις πρώτες αποικίες στη Βόρεια Αμερική, που βασίστηκαν στα ασφαλή και κατοχυρωμένα δικαιώματα ατομικής ιδιοκτησίας, και την αποκεντρωμένη λήψη αποφάσεων, με τις αποικίες της Νότιας Αμερικής, οι οποίες εγκαθίδρυσαν γραφειοκρατικά κεντρικά συστήματα ελέγχου των επιχειρηματικών αποφάσεων και των αγορών γενικότερα. Η σύγκριση της διαχρονικής εξέλιξης της οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης της Αμερικής (Βόρειας και Νότιας) είναι κοινά γνωστή και δεν χρήζει περαιτέρω εξειδίκευσης. Μιλά αφ’ εαυτής!

Στην Ευρώπη, οι πρώην κομουνιστικές οικονομίες της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης συνιστούν ένα φυσικό πείραμα (natural experiment), το οποίο διήρκεσε για περισσότερο από 40 χρόνια στο δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα. Η σύγκριση μεταξύ Πολωνίας και Ισπανίας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Και οι δύο χώρες ήταν καθολικές στο θρήσκευμα και είχαν πληθυσμό κοντά στα 25 εκ. τη δεκαετία του ’50 (40 εκ. στο τέλος του αιώνα). Είχαν επίσης παρόμοιο γεωγραφικό μέγεθος και οι οικονομίες τους ήταν προσανατολισμένες στον αγροτικό τομέα. Το 1950, η Πολωνία είχε μεικτό κατά κεφαλήν εισόδημα περίπου $750 και η Ισπανία $500. Κατά τα επόμενα 40 χρόνια, η οικονομία της Πολωνίας στηρίχθηκε στον κεντρικό σχεδιασμό με περιορισμένο περιθώριο λήψης αποφάσεων στα πλαίσια του συστήματος της αγοράς. Στον αντίποδα, η οικονομία της Ισπανίας βασιζόταν στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς. Το 1990, όταν το Πολωνικό κομμουνιστικό σύστημα κατέρρευσε, το κατά κεφαλήν εισόδημα της Ισπανία ήταν τέσσερις φορές μεγαλύτερο από αυτό της Πολωνίας.[ii]

Η συγκριτική εξέλιξη των κεντρικά συντονισμένων οικονομιών της ανατολικής Ευρώπης και των σοσιαλιστικών οικονομιών της αγοράς της δυτικής Ευρώπης, για την ίδια περίοδο, προσφέρει επίσης μία άλλη περισσότερο έντονη και ευδιάκριτη σύγκριση της διαχρονικής εξέλιξης των οικονομιών που υιοθέτησαν διαφορετικούς θεσμούς στη λήψη των αποφάσεων.

Επίσης, το πρόγραμμα για την ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής αγοράς, το οποίο στόχευε στην κατάργηση ή τον περιορισμό των εμποδίων στο εμπόριο μεταξύ των κρατών της Ευρώπης, συνιστά ένα ακόμη παράδειγμα σε σχέση με τα οφέλη που μπορεί να προκύψουν από τον ανταγωνισμό και την ελευθεροποίηση των αγορών. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι η απορρύθμιση του κλάδου των αερομεταφορών και η συνεπαγόμενη εμφάνιση αεροπορικών εταιρειών χαμηλών ναύλων (π.χ. Easyjet και Ryanair). Ως αποτέλεσμα της χειραφέτησης του εν λόγω κλάδου, η συχνότητα αεροπορικών ταξιδιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την περίοδο 1992-2002 αυξήθηκε κατά 78%. Ταυτόχρονα, οι τιμές για τα εισιτήρια οικονομικής θέσης των παραδοσιακών επιχειρήσεων του κλάδου των αερομεταφορών μειώθηκαν κατά 66%. Ένα άλλο επίσης κλασικό παράδειγμα είναι η ελευθεροποίηση των κλάδων των τηλεπικοινωνιών και ενέργειας αλλά. Ειδικότερα, σε σχέση με τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών, η μείωση των τιμών είναι ενδεικτική για τις διεθνείς κλήσεις, όπου το μέσο κόστος κλήσεων για τις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ μειώθηκε για την περίοδο 8/1998 μέχρι 8/2003 κατά 41% για τους οικιακούς χρήστες και 45% για τους επαγγελματικούς χρήστες.[iii]

Στην Κύπρο η απορρύθμιση του κλάδου των ηλεκτρονικών επικοινωνιών ενδεχομένως να αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα των ωφελειών που προκύπτουν από τον ανταγωνισμό.[iv] Η ελευθεροποίηση του συγκεκριμένου κλάδου επέφερε πρωτόγνωρες εξελίξεις και σημαντικές ανακατατάξεις στις αγορές της σταθερής και της κινητής τηλεφωνίας, αλλά και στις αγορές των ευρυζωνικών υπηρεσιών. Σήμερα ο κύπριος καταναλωτής έχει περισσότερες επιλογές, τόσο όσον αφορά τον παροχέα των τηλεπικοινωνιακών προϊόντων/υπηρεσιών, όσο και αναφορικά με την ποικιλία των προσφερόμενων προϊόντων/υπηρεσιών. Η Αρχή Τηλεπικοινωνιών Κύπρου (ΑΤΗΚ) έχει μειώσει δραστικά τις τιμές/χρεώσεις σχεδόν όλων των προϊόντων/υπηρεσιών της μετά την απορρύθμιση της αγοράς.[v] Αναμφίβολα ο ανταγωνισμός στο συγκεκριμένο κλάδο επιτάχυνε την ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών από νέες ιδιωτικές επιχειρήσεις τηλεπικοινωνιών. Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι το άνοιγμα του εν λόγω τομέα στον ανταγωνισμό συνάντησε την αντίσταση της ΑΤΗΚ, η οποία κατείχε επί σειρά ετών νομικό μονοπώλιο. Η αντίσταση αυτή εκδηλώθηκε, όπως διαπιστώνει η Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού στις αποφάσεις της, με ποικίλες καταχρηστικές συμπεριφορές. Κοινή επιδίωξη των εν λόγω συμπεριφορών της ΑΤΗΚ ήταν η αποθάρρυνση, και σε τελική ανάλυση η παρεμπόδιση, της εισόδου νέων ανταγωνιστών στον κλάδο και η εκμετάλλευση ή/και αποκλεισμός αυτών που «κατόρθωσαν» να εισέλθουν στην αγορά. Αναφέρονται ενδεικτικά, ως παραδείγματα, η αδικαιολόγητη καθυστέρηση παροχής πρόσβασης στους ανταγωνιστές της σε ουσιώδεις υποδομές, αναστέλλοντας με τον τρόπο αυτό την προσφορά νέων καινοτόμων προϊόντων από τους ανταγωνιστές της[vi], η επιβολή αθέμιτων τιμών, εκμεταλλευόμενη τη μονοπωλιακή θέση της, η οποία δεν αποκτήθηκε λόγω των ανταγωνιστικών επιδόσεων ή ικανοτήτων της (competition on the merits) αλλά με κρατική προστασία και με δημόσιους πόρους, η συμπίεση των περιθωρίων κέρδους των ανταγωνιστών της ώστε να αποκλειστούν από την αγορά[vii], η επιβολή αθέμιτων τιμών στους τελικούς καταναλωτές στις σχετικές αγορές που διέθετε μονοπώλιο, επιδοτώντας ταυτόχρονα τις αγορές στις οποίες υπήρχε ανταγωνισμός, συμπεριφορά η οποία οδηγούσε ταυτόχρονα σε εκμετάλλευση των τελικών καταναλωτών και αποκλεισμό των ανταγωνιστών της.[viii]

Η συμπεριφορά της ΑΤΗΚ δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη. Είναι ένα «καρκίνωμα» που δημιουργείται από το ίδιο το σύστημα της αγοράς. Αυτή η εκ πρώτης όψεως παράδοξη συμπεριφορά αναφύεται λόγω του ότι οι ίδιες οι δυνάμεις που απαρτίζουν την αγορά έχουν την εγγενή τάση, αν αφεθούν ελεύθερες και ανεξέλεγκτες, να οδηγούν στην αυτοαναίρεση ή την αυτοκατάργηση του ανταγωνισμού. Αναντίλεκτα, η επιχειρηματική ζωή είναι λιγότερο έντονη και ανήσυχη όταν ο ανταγωνισμός αναχαιτιστεί. Η παρατήρηση αυτή δεν είναι καινούρια. Ο ίδιος ο Adam Smith, ο πνευματικός πατέρας της φιλελεύθερης οικονομικής σκέψης επεσήμανε ήδη από το 1776 το διαχρονικό πειρασμό των επιχειρήσεων να συντονίσουν τη συμπεριφορά τους και να υπονομεύσουν την ανταγωνιστική διαδικασία.

People of the same trade seldom meet together, even for merriment and diversion, but the conversation ends in a conspiracy against the public, or in some contrivance to raise prices. It is impossible indeed to prevent such meetings, by any law which either could be executed, or would be consistent with liberty and justice. But though the law cannot hinder people of the same trade from sometimes assembling together, it ought to do nothing to facilitate such assemblies; much less to render them necessary". 

Adam Smith, An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (1776).



Είναι γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο που ανακύπτει η ανάγκη ύπαρξης κάποιας μορφής επιδιαιτησίας, ώστε το «αόρατο χέρι» που συντονίζει τις αποφάσεις των οικονομικών δρώντων, στα πλαίσια της αγοράς, να μην καταλήξει σε γρονθοκοπήματα εναντίων των καταναλωτών ή και σε κτυπήματα κάτω από τη μέση μεταξύ των ανταγωνιστών. Η βασική επιδίωξη του διαιτητή είναι η διασφάλιση και διατήρηση ενός ισοζυγίου. Αφενός, οι επιχειρήσεις δεν θα πρέπει να υπέρ-ρυθμίζονται ώστε να μην αποψιλώνεται η δυναμική του ανταγωνισμού και να εμποδίζονται οι επιχειρήσεις να αναπτύξουν καινοτόμα προϊόντα ή και νέες στρατηγικές ανταγωνισμού για προσέλκυση πελατείας. Αφετέρου, οι επιχειρήσεις δεν θα πρέπει να αφεθούν απόλυτα ελεύθερες να ικανοποιήσουν τη φυσική τους προτίμηση για μονοπωλιακές θέσεις, από τις οποίες θα καρπωθούν υπερκανονικά κέρδη (supra-normal profits).

---

[i] D. North [1991], Institutions, Journal of Economic Perspectives, vol. 5(1), σελ. 97-112.

[ii] B. Lyons, Cases in European Competition Policy, Cambridge University Press (2009), σελ. 2-4.

[iii] European Commission, EC competition policy and the consumer, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities (2004). Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο:

http://ec.europa.eu/competition/publications/consumer_en.pdf.

[iv] Τα οφέλη της απορρύθμισης του τομέα των τηλεπικοινωνιών στην Κύπρο δυστυχώς δεν έχουν ποσοτικοποιηθεί μέχρι σήμερα.

[v] Απόφαση ΕΠΑ υπ’ αριθμό 4/2006, Καταγγελία της εταιρείας Areeba Ltd εναντίον της Αρχής Τηλεπικοινωνιών Κύπρου για πιθανή παράβαση του περί Προστασίας του Ανταγωνισμού Νόμου, άρθρο 6, ημερ. 18/1/2006. Ένας από τους ισχυρισμούς της Αreeba, τον οποίο η Επιτροπή δεν αμφισβήτησε στην απόφαση της, ήταν ότι η ΑΤΗΚ μείωσε το μηνιαίο πάγιο της για τη κινητή συνδρομητική τηλεφωνία πέραν του 80% και τα τέλη συνδρομητικής τηλεφωνίας πέραν του 50%. Επίσης ότι η ΑΤΗΚ μείωσε τα τέλη της προπληρωμένης κινητής τηλεφωνίας πέραν του 75%.

[vi] Απόφαση ΕΠΑ υπ’ αριθμό 132/2008, Καταγγελία της εταιρείας Thunderworx Ltd εναντίον της Αρχής Τηλεπικοινωνιών Κύπρου, ημερ. 21/11/2008.

[vii] Απόφαση ΕΠΑ υπ’ αριθμό 4/2006, Καταγγελία της εταιρείας Areeba Ltd εναντίον της Αρχής Τηλεπικοινωνιών Κύπρου για πιθανή παράβαση του περί Προστασίας του Ανταγωνισμού Νόμου, άρθρο 6, ημερ. 18/1/2006.

[viii] Απόφαση ΕΠΑ υπ’ αριθμό 8/2002, Αυτεπάγγελτη έρευνα που αφορά πιθανή παράβαση του άρθρου 6 από μέρους της Αρχής Τηλεπικοινωνιών Κύπρου, ημερ. 27/8/2002.

[ix] Adam Smith, An inquiry into the nature and the consequences of the wealth of nations, London: Methuen & Co., Ltd (1904), 5^η έκδοση, Βιβλίο 1, Κεφάλαιο Χ, παρ. 82 και Κεφάλαιο XI, παρ. 264.

Ανταγωνισμός, Πολιτική Ανταγωνισμού και Καταναλωτές (Μέρος Β)

Τα θεωρητικα οφελη του ανταγωνισμου 

Ο ανταγωνισμός είναι πρωτίστως μία διαδικασία διεκδίκησης μεταξύ διαφόρων επιχειρήσεων, η κάθε μία από τις οποίες επιδιώκει να «κερδίσει» καταναλωτές και να μεγεθύνει την πελατειακή της βάση. Η διεκδίκηση εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους˙ μερικές επιχειρήσεις ανταγωνίζονται ως προς τις τιμές (τιμολογιακός ανταγωνισμός), μερικές άλλες εστιάζουν στη βελτίωση της ποιότητας των υφιστάμενων προϊόντων τους, ενώ κάποιες άλλες αξιοποιούν την επιχειρηματικότητα ή τις δεξιότητες τους για να αναπτύξουν καινούρια προϊόντα ή νέες αποδοτικότερες τεχνολογίες παραγωγής. 

Πιο κάτω σκιαγραφείται ο μηχανισμός μέσω του οποίου η ανταγωνιστική διαδικασία επηρεάζει τα κίνητρα των επιχειρήσεων ώστε να προκύπτουν τα προαναφερόμενα οφέλη. 

Ο ανταγωνισμός συμβάλλει στη διαμόρφωση χαμηλότερων τιμών στις αγορές 

Στην προσπάθειά τους να προσελκύσουν περισσότερους πελάτες και να αυξήσουν το μερίδιο αγοράς τους οι επιχειρήσεις προσφέρουν χαμηλότερες τιμές. Αυτό ευνοεί, αφενός, τους καταναλωτές που ήδη αγοράζουν το προϊόν, αφού θα καταβάλλουν χαμηλότερη τιμή και, αφετέρου, παρακινεί καταναλωτές, οι οποίοι προηγουμένως δεν αγόραζαν το προϊόν, λόγω της υψηλής τιμής, να συμμετάσχουν στην αγορά. 

Ο ανταγωνισμός ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις να βελτιώσουν την ποιότητα των προϊόντων 

Η ανταγωνιστική αντιπαράθεση για προσέλκυση πελατείας και απόκτηση προβαδίσματος πιέζει τις επιχειρήσεις να προσφέρουν προϊόντα καλύτερης ποιότητας. Η ποιότητα μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Για παράδειγμα, προϊόντα που διαρκούν περισσότερο ή λειτουργούν καλύτερα λόγω ανώτερων προδιαγραφών και καλύτερη εξυπηρέτηση ή και τεχνική υποστήριξη μετά την πώληση. 

Ο ανταγωνισμός διευρύνει τις επιλογές για τους καταναλωτές 

Η επιδίωξη των επιχειρήσεων να διαφοροποιήσουν τα προϊόντα τους από εκείνα των ανταγωνιστών τους, πολλές φορές στοχεύοντας στρατηγικά στην «χαλάρωση» του ανταγωνισμού, συνεπάγεται τη διεύρυνση των καταναλωτικών επιλογών. Οι καταναλωτές μπορούν να επιλέγουν από ένα ευρύτερο φάσμα προϊόντων εκείνο το προϊόν που προσφέρει, κατά την αντίληψη τους, τη σωστή σχέση μεταξύ τιμής και ποιότητας. Την ίδια στιγμή ο ανταγωνισμός διασφαλίζει ότι οι επιχειρήσεις παράγουν μόνο τα προϊόντα που είναι διατεθειμένοι να αγοράσουν οι καταναλωτές, σε τιμές που είναι συμβατές με τις οικονομικές δυνατότητες των τελευταίων. 

Ο ανταγωνισμός βελτιώνει την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων 

Ο ανταγωνισμός δημιουργεί ενδο-επιχειρησιακές πιέσεις για βελτίωση της εσωτερικής αποδοτικότητας των επιχειρήσεων και μείωση του (μοναδιαίου) κόστους παραγωγής. Η ανταγωνιστική ένταση διασφαλίζει ότι οι διοικήσεις των επιχειρήσεων υπόκεινται στον αυστηρό έλεγχο και στην πειθαρχεία της αγοράς. Το κίνητρο του κέρδους ουσιαστικά επιβάλλει στις επιχειρήσεις να επικεντρώσουν την προσοχή τους στην ικανοποίηση των αναγκών των καταναλωτών με το χαμηλότερο δυνατό κόστος αποφεύγοντας την σπατάλη πόρων σε προσοδοθηρικές δραστηριότητες. Ταυτόχρονα, ο ανταγωνισμός διασφαλίζει ότι οι επιχειρήσεις με τη μεγαλύτερη ικανότητα δημιουργίας προστιθέμενης αξίας και τη υψηλότερη παραγωγικότητα αυξάνουν το μερίδιο αγοράς τους σε βάρος των λιγότερο παραγωγικών επιχειρήσεων.[1] Εκτός από τα ενδο-επιχειρησιακά οφέλη, μακροπρόθεσμα ο ανταγωνισμός έχει δια-επιχειρησιακά αλλά και ευρύτερα οφέλη για την παραγωγικότητα ολόκληρης της οικονομίας, αφού οι επιχειρήσεις με χαμηλή παραγωγικότητα εκτοπίζονται και αντικαθίστανται από περισσότερο παραγωγικές επιχειρήσεις (μέσω μίας Δαρβίνειας εξελικτικής διαδικασίας).[2] Απαραίτητη προϋπόθεση για την πραγματοποίηση των ευεργετικών αυτών αποτελεσμάτων είναι οι επενδύσεις σε καινοτομίες. Οι τελευταίες μπορεί να αφορούν τόσο το είδος και το σχεδιασμό του προϊόντος και τις τεχνικές παραγωγής αλλά και τις προσφερόμενες υπηρεσίες (πριν και μετά την πώληση). 

Ο ανταγωνισμός εντείνει τις καινοτομικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων 

Ο ανταγωνισμός είναι μία αδιάλειπτη διαδικασία επιχειρηματικής αναζήτησης νέων τρόπων ικανοποίησης της ζήτησης. Η ίδια η φύση της ανταγωνιστικής διαδικασίας επιβάλλει την αναζήτηση καινοτομιών που θα επιτρέψει στις επιχειρήσεις να τιθασεύσουν τον αδυσώπητο ανταγωνισμό και να αποδράσουν από την εξοντωτική ανταγωνιστική ένταση που συμπιέζει την κερδοφορία τους. Το θέλγητρο του κέρδους ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις να είναι σε εγρήγορση ώστε να αντιδράσουν άμεσα στην κάθε ευκαιρία κέρδους που παρουσιάζεται μέσα από το σύστημα των τιμών. Παρακινεί επίσης τις επιχειρήσεις να καινοτομήσουν αναπτύσσοντας νέα και καλύτερα προϊόντα, με το ελάχιστο δυνατό κόστος, χρησιμοποιώντας εκείνο το μείγμα εισροών που θα συνεπάγεται την βέλτιστη σχέση τιμής και ποιότητας για τους καταναλωτές. 

Théodore Géricault (1791-1824). Horse Race at Epsom in 1821 

Απο τα πιο πάνω εύλογα προκύπτει ότι ο ανταγωνισμός έχει ευεργετικές επιδράσεις τόσο στην κατανομή των πόρων όσο και στην παραγωγική αποδοτικότητα των επιχειρήσεων (στατική αποτελεσματικότητα). Συνάγεται επίσης ότι ο ανταγωνισμός επενεργεί θετικά και ουσιαστικά στα κίνητρα των επιχειρήσεων για εισαγωγή νέων σύγχρονων τεχνολογικών μεθόδων παραγωγής ή/και διοίκησης, αλλά και στα κίνητρα τους για τη δημιουργία νέων προϊόντων[3] (δυναμική αποτελεσματικότητα). 

Προαπαιτούμενο για υλοποίηση των πάνω ωφελειών είναι η αποτελεσματική λειτουργία των αγορών. Για να μπορέσει το σύστημα των τιμών να ενσωματώσει και να μεταδώσει τα σωστά μηνύματα οι καταναλωτές θα πρέπει να αναζητούν και να επιλέγουν να κάνουν τις αγορές τους από εκείνες τις επιχειρήσεις που προσφέρουν τη βέλτιστη σχέση τιμής και ποιότητας. Θα πρέπει, δηλαδή, στο καθημερινό δημοψήφισμα της αγοράς να δίδουν χρηματική ψήφο εμπιστοσύνης στις επιχειρήσεις εκείνες που με τα προϊόντα τους και τη συμπεριφορά τους δείχνουν ότι αντιλαμβάνονται τις επιθυμίες των καταναλωτών και προσπαθούν να τις ικανοποιήσουν με το χαμηλότερο δυνατό κόστος και τη καλύτερη δυνατή ποιότητα, κατευθύνοντας τους πόρους εκεί όπου τους αποδίδεται πραγματικά μεγαλύτερη αξία. Διαφορετικά το σύστημα των τιμών αποτυγχάνει να μεταφέρει τα σωστά μηνύματα και να μεταδώσει ακριβείς πληροφορίες, με αποτέλεσμα να προκαλούνται στρεβλώσεις στην κατανομή των πόρων και στα κίνητρα για επενδύσεις, με κύριο ζημιωμένο τον καταναλωτή.

---

[1] J. Van Reenen and N. Bloom [2007], Measuring and explaining management practices across firms and countries, Quarterly journal of economics, 122 (4), σελ. 1351-1408. S. Nickell, D. Nicolitsas and Ν. Dryden [1997], What makes firms perform well?, European Economic Review, vol. 41(3-5), σελ. 783-796.

[2] Μελέτη των Scarpetta et. al. [2002] εκτιμά ότι 20-40% των διαφορών στους δείκτες συνολικής παραγωγικότητας (total factor productivity) 8 χωρών του Οργανισμού Οικονομικής Ανάπτυξης και Συνεργασίας (ΟΟΣΑ) οφείλεται στις διαφορές στην ένταση του ανταγωνισμού όπως αυτή αντικατοπτρίζεται από την ελευθερία εισόδου και εξόδου από τις αγορές. Βλέπε S. Scarpetta, P. Hemmings, T. Tressel and J. Woo, The Role of Policy and Institutions for Productivity and Firm Dynamics: Evidence from Micro and Industry Data, OECD Economics Department Working Papers No.329 [2002]. Μία πιο πρόσφατη μελέτη των Buccirossi et. al. [2011] εκτιμά ότι ο ανταγωνισμός έχει θετική επίδραση στο ρυθμό αύξησης της συνολικής παραγωγικότητας σε 22 κλάδους 12 χωρών μελών του ΟΟΣΑ. Βλέπε P. Buccirossi, L. Ciari, T. Duso, G. Spagnolo, Giancarlo, and C. Vitale, Competition policy and productivity growth:  An empirical assessment, DICE Discussion Papers 22, Heinrich‐Heine‐Universität Düsseldorf, Düsseldorf Institute for Competition Economics (DICE) [2011].

[3] R. Blundell, R. Griffith and J. Van Reenen [1999], Market Share, Market Value and Innovation in a Panel of British Manufacturing Firms, Review of Economic Studies, vol. 66, σελ. 529-554.

Ανταγωνισμός, Πολιτική Ανταγωνισμού και Καταναλωτές (Μέρος Α)

Θεμέλιο του κοινωνικοοικονομικού μας συστήματος είναι η οικονομία της αγοράς. Η αγορά ορίζεται ως το σύστημα εμπορικών συναλλαγών μεταξύ αγοραστών και πωλητών το οποίο ρυθμίζεται χωρίς εξωτερική καθοδήγηση από τις απρόσωπες οικονομικές δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης, τις γνωστές ως «δυνάμεις της αγοράς». Η αλληλεπίδραση των δυνάμεων αυτών καθορίζει ενδογενώς τι, πως, και από ποιόν θα παραχθεί.

Η αγορά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα παίγνιο μη-μηδενικού αθροίσματος. Ενθαρρύνοντας την πραγματοποίηση των αμοιβαία επωφελών συναλλαγών δημιουργεί προστιθέμενη κοινωνική αξία. Αυτή θεωρείται και η σημαντικότερη αρετή του συστήματος της αγοράς.

Ακρογωνιαίος λίθος του συστήματος της αγοράς είναι ο ανταγωνισμός. Ο ανταγωνισμός συνιστά, συνήθως, τον καλύτερο τρόπο κατανομής των πεπερασμένων πόρων μίας οικονομίας.[1] Σύμφωνα με το Πρώτο θεμελιώδες θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας κάτω από ορισμένες συνθήκες ένα αποκεντρωμένο ανταγωνιστικό σύστημα αγοράς επιτυγχάνει την μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας.

Τα οφέλη του ανταγωνισμού αποκρυσταλλώθηκαν με εξαιρετική πνευματική διαύγεια ήδη από το 1776 στον Πλούτο των Εθνών[2] του Adam Smith.[3] Ο Smith εισηγήθηκε ότι ένα αποκεντρωμένο σύστημα αγοράς, στο οποίο οι ιδιώτες παραγωγοί δεν έχουν άμεσα ενδιαφέρον για την ευημερία των καταναλωτών, αλλά κατευθύνονται αποκλειστικά από εγωιστικά κίνητρα για μεγιστοποίηση των κερδών τους, είναι ικανό να οδηγήσει σε ένα ευεργετικό για τους καταναλωτές αποτέλεσμα. Ενόσω η αγορά είναι ανταγωνιστική ένα «αόρατο χέρι»[4] συντονίζει και πειθαρχεί τα αντικρουόμενα ιδιοτελή συμφέροντα, έτσι ώστε το φαινομενικά άναρχο και αποκεντρωμένο σύστημα λήψης αποφάσεων να καταλήγει σε βέλτιστη κατανομή των περιορισμένων παραγωγικών πόρων.

Τον καίριο αυτό συντονιστικό ρόλο διαδραματίζει το σύστημα των τιμών. Όπως το ανθρώπινο νευρικό σύστημα μεταφέρει πλήθος «εντολών» από τον εγκέφαλο, μέσω των νεύρων, στα διάφορα όργανα του ανθρώπινου σώματος, ή όπως ένα απέραντο τηλεπικοινωνιακό δίκτυο μεταφέρει πληροφορίες στους συνδρομητές/χρήστες του δικτύου, έτσι και το σύστημα των τιμών μεταδίδει χρήσιμες πληροφορίες στους οικονομικούς φορείς (καταναλωτές και επιχειρήσεις). Ειδικότερα, οι τιμές μεταφέρουν προς τις επιχειρήσεις πληροφορίες σε σχέση με τις επιθυμίες και προτιμήσεις των καταναλωτών. Οι εν λόγω πληροφορίες αντανακλώνται στο χρηματικό ποσό που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν οι καταναλωτές για να αποκτήσουν ένα συγκεκριμένο προϊόν. Επιπρόσθετα, οι τιμές μεταφέρουν πληροφορίες από τις επιχειρήσεις προς τους καταναλωτές σχετικά με το κόστος των πόρων που δαπανούνται στην παραγωγή.

Υπό αυτό το πρίσμα το σύστημα των τιμών αποδεικνύεται να είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό στη συλλογή, χρήση, επεξεργασία και διάδοση πληροφοριών, τόσο σε σχέση με την σπανιότητα των πόρων όσο και σε σχέση με την αξία την οποία οι οικονομικοί φορείς (καταναλωτές και επιχειρήσεις) τους αποδίδουν.

Ο Smith παρατήρησε ότι στην προσπάθειά να αυξήσουν το μερίδιο αγοράς τους οι επιχειρήσεις μειώνουν τις τιμές, οδηγώντας άθελά τους («ακούσιες συνέπειες») στη μετατόπιση των πόρων σε εκείνες τις χρήσεις όπου τους αποδίδεται μεγαλύτερη αξία. Η αέναη κίνηση των πόρων μεταξύ εναλλακτικών χρήσεων, ως αντίδραση στα ερεθίσματα που προκαλούνται από τις μεταβολές των τιμών, διασφαλίζει ότι, με δεδομένους τους πόρους, η παραγωγή είναι η μέγιστη δυνατή. Εξασφαλίζει επίσης ότι η παραγωγή γίνεται στο ελάχιστο δυνατό κόστος και ότι οι τιμές που πληρώνουν οι καταναλωτές είναι οι ελάχιστες που απαιτούνται για να καλύψουν το κόστος παραγωγής. Στο βαθμό που όλοι μας, σε τελική ανάλυση, είμαστε καταναλωτές, η ανταγωνιστική αγορά, καταλήγει ο Smith, συνεπάγεται ποικιλόμορφα οφέλη για το σύνολο της κοινωνίας.

---

[1] Υπάρχουν βεβαίως περιπτώσεις όπου οι αγορές αδυνατούν να κατανείμουν τους πεπερασμένους πόρους με τον άριστο τρόπο. Οι αγορές αποτυγχάνουν όταν για παράδειγμα τα αγαθά δεν είναι ιδιωτικά αλλά δημόσια (δεν μπορεί κανένας να αποκλειστεί από το όφελος τους και το οριακό κόστος προσφοράς σε ένα επιπλέον άτομο είναι μηδέν) ή όταν υπάρχουν εξωτερικότητες (είτε στην παραγωγή είτε στην κατανάλωση) ή όταν υπάρχουν ασυμμετρίες στην πληροφόρηση (προβλήματα ηθικού κινδύνου – moral hazard - και δυσμενούς επιλογής – adverse selection).

[2] A. Smith, An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, London, Printed for W. Strahan and T. Cadell (1776).

[3] Όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο Adam Smith «δεν περιμένουμε το φαγητό μας να προέλθει από την καλοσύνη του χασάπη, του ζυθοποιού, ή του φούρναρη». Ibid σελ. 26-17.

[4] To φημισμένο «αόρατο χέρι» («invisible hand») του Adam Smith. Βλέπε υποσ. 2, σελ. 450.

Η υποστελέχωση της ΕΠΑ και άλλα παραμύθια της Χαλιμάς

Σε δηλώσεις της ενώπιων της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Θεσμών της Βουλής των Αντιπροσώπων την προηγούμενη εβδομάδα, η Πρόεδρος της Επιτροπής Προστασίας του Ανταγωνισμού (ΕΠΑ), κα Χριστοδούλου, σημείωσε ότι, «η ΕΠΑ είναι αποδυναμωμένη λόγω έλλειψης προσωπικού και τεχνικών μέσων». Επεσήμανε επίσης ότι, «η ΕΠΑ δεν είναι ευέλικτη λόγω έλλειψης προσωπικού … σε αυτήν εργάζονται μόνον πέντε υπάλληλοι με εμπειρία ενώ οι υπόλοιποι εργαζόμενοι βρίσκονται σε διαφορετικές κλίμακες εμπειρίας».

Οι πιο πάνω αναφορές της κα Χριστοδούλου θα μπορούσαν να συνοψισθούν σε δύο κρίσιμες παραδοχές: 1) η ΕΠΑ είναι υποστελεχωμένη και 2) οι λειτουργοί της Υπηρεσίας της ΕΠΑ δεν έχουν την απαιτούμενη εμπειρία.

Η πρώτη παραδοχή, ότι η ΕΠΑ είναι υποστελεχωμένη, δεν αποτελεί εφεύρεση ή καινοτομία της κα Χριστοδούλου. Έχει υιοθετηθεί διαχρονικά από όλους τους εκάστοτε Προέδρους της ΕΠΑ. Μάλιστα αποτέλεσε και λόγω παραίτησης για έναν εξ αυτών. Πρόκειται για τον κ. Καλλή, ο οποίος έφυγε πυροβολώντας τον Μάρτιο του 2008, δηλώνοντας με υψηλό αίσθημα ευθύνης ότι η ΕΠΑ «δεν έχει τα μέσα να αντιμετωπίσει τα καρτέλ και να προστατεύσει τον καταναλωτή».

Σε σχέση με την στελέχωση θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι το 2010, κατόπιν απόφασης της Βουλής των Αντιπροσώπων, η Υπηρεσία της ΕΠΑ ενισχύθηκε με 14 νέους λειτουργούς. Από αυτούς σήμερα απασχολούνται στην Υπηρεσία της ΕΠΑ μόνον οι 5. Οι υπόλοιποι 9 έχουν παραιτηθεί. Άλλα και από τους αρχαιότερους 13 υπαλλήλους μόνον οι 5 απασχολούνται στην ΕΠΑ. Οι υπόλοιποι 8 έχουν «δραπετεύσει», είτε στον ιδιωτικό τομέα, είτε σε άλλες υπηρεσίες του δημοσίου τομέα.

Αναφορικά με την δεύτερη παραδοχή θα πρέπει να επισημανθεί ότι, οι εν λόγω 14 νέοι λειτουργοί της Υπηρεσίας της ΕΠΑ προσελήφθησαν με βάση τον κατάλογο διοριστέων στη δημόσια υπηρεσία σε θέσεις που δεν υπερβαίνουν την κλίμακα Α8. Και αυτό καθότι έτσι προνοούσαν τα σχέδια υπηρεσίας που επεξεργάστηκε η Επιτροπή, στην οποία η κα Χριστοδούλου ήταν τότε μέλος. Σημειώνεται ότι οι υποψήφιοι για τις θέσεις Α8 παρακάθονται σε γραπτές εξετάσεις στα Νέα Ελληνικά, μία ξένη γλώσσα και σε θέματα γενικού ενδιαφέροντος. Συνεπώς, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη η έλλειψη γνώσεων ή/και εμπειριών σε σχέση με το αντικείμενο του ανταγωνισμού. 

Στη βάση των πιο πάνω επισημάνσεων θα εισηγούμουν στην κα Χριστοδούλου την επόμενη φορά που θα προσκληθεί από τη Βουλή των Αντιπροσώπων να διαφωτίσει τους έντιμους βουλευτές σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί στην Υπηρεσία της ΕΠΑ. Να εξηγήσει τι πραγματικά συμβαίνει και όλοι οι λειτουργοί φεύγουν ή θέλουν να φύγουν. Να ξεκαθαρίσει εάν ο λόγος είναι η αδυναμία προσαρμογής και κατανόησης του αντικειμένου, ή οι αλαζονικές νοοτροπίες που βίωσαν και με τις οποίες, προφανώς, δεν συμβιβάστηκαν.

Όποια και να είναι η εξήγηση, η αποκλειστική ευθύνη ανήκει στην ίδια την ΕΠΑ, όπως είχα σημειώσει και σε προηγούμενο άρθρο μου. Εάν οι προσληφθέντες είναι ανεπαρκείς για τις θέσεις στις οποίες προσελήφθησαν, τότε πρόκειται για λάθος στην εκπόνηση των σχεδίων υπηρεσίας από την ίδια την ΕΠΑ. Είναι η ίδια η ΕΠΑ που έχει επεξεργαστεί και εγκρίνει τα σχέδια υπηρεσίας. Η κα Χριστοδούλου, τότε μέλος της ΕΠΑ, γιατί δεν διαφώνησε με τα προτεινόμενα σχέδια υπηρεσίας; Πως ξαφνικά άλλαξε άποψη και σήμερα, ως Πρόεδρος πλέον της ΕΠΑ, θεωρεί ότι τα υφιστάμενα σχέδια υπηρεσίας είναι ανεπαρκή;

Εάν, από την άλλη, η αιτία για τη φυγή των υπαλλήλων της ΕΠΑ είναι οι αλαζονικές νοοτροπίες που επικρατούν, η κα Χριστοδούλου έχει ιδιαίτερη ευθύνη, ως Πρόεδρος της ΕΠΑ, να εντοπίσει το πρόβλημα και να το κτυπήσει στη ρίζα του. Διαφορετικά, η ΕΠΑ θα πρέπει να συμβιβαστεί με την ιδέα ότι θα λειτουργεί μόνον με τους «5 έμπειρους» και μερικούς άλλους που θα εξακολουθούν «να βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα εμπειρίας», όπως πολύ κομψά δήλωσε η κα Χριστοδούλου.

Δύο επιπρόσθετες παρατηρήσεις. Προκαλεί αλγεινή εντύπωση κάθε φορά που ο Πρόεδρος της ΕΠΑ προσκαλείται στην Βουλή των Αντιπροσώπων να στέλνει τους «σπαρτιάτες» της Υπηρεσίας σε αιφνίδιες επιτόπιες έρευνες. Τυχαίο είναι και αυτό; Όλα τα τυχαία στην ΕΠΑ συμβαίνουν; Είναι ηλίου φαεινότερων ότι σκοπίμως το κάνει για να καλύψει το λειψό έργο της και τη γύμνια των επιδόσεων της, και για να αποπροσανατολίσει. Ειλικρινά ανέμενα περισσότερη σοβαρότητα από την Επιτροπή, η οποία επιθυμεί διακαώς επαναδιορισμό!. Εδώ και περισσότερο από 2 χρόνια η ΕΠΑ δεν έχει εκδώσει ούτε μία απόφαση για ανταγωνισμό. Περιορίζεται στη γραφειοκρατική έγκριση ασήμαντων συγκεντρώσεων. Διερωτάται κανείς, εύλογα, εάν αυτό σχετίζεται με τα προσόντα της Προέδρου και των μελών της Επιτροπής και το γεγονός ότι η Επιτροπή είναι «αιχμάλωτη» των μεγάλων συμφερόντων. Διότι στην υπόθεση με τις εταιρείες πετρελαιοειδών, έγκριτοι νομικοί, μεταξύ των οποίων και ο κ. Πολυβίου, ισχυρίστηκαν ότι ο διορισμός των μελών δεν πληροί τις προϋποθέσεις του σχετικού νόμου, καθώς δεν έχουν τα απαιτούμενα προσόντα, και, ως εκ τούτου, είναι παράνομος. Συνεπώς, η Επιτροπή αποφεύγει ή καθυστερεί την έκδοση σοβαρών αποφάσεων καθώς σε μία τέτοια περίπτωση οι εμπλεκόμενες επιχειρήσεις θα προσφύγουν στο Ανώτατο Δικαστήριο ώστε να «ρίξουν» την Επιτροπή. Το έκαναν άλλωστε με μεγάλη επιτυχία στο περελθόν!.

Για την ιστορία, θα εισηγούμουν στην Επιτροπή να μελετήσει το γραπτό μου σημείωμα προς την Επιτροπή ημερομηνίας 28/1/2009, στο οποίο είχα υποβάλει, μεταξύ άλλων, τα πιο κάτω:

• Τα περισσότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει από έτος ιδρύσεως της η ΕΠΑ είναι η ανεπάρκεια γνώσεων και εμπειριών του προσωπικού της σε θέματα ανταγωνισμού.
• Το δίκαιο του ανταγωνισμού και τα οικονομικά του ανταγωνισμού είναι εξειδικευμένα θέματα τα οποία προϋποθέτουν αλλά και απαιτούν εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία.
• Θα πρέπει να καθοριστεί με σαφήνεια πόσες θέσεις θα υπάρχουν για νομικούς (με ειδίκευση στο δίκαιο του ανταγωνισμού) και πόσες θέσεις θα υπάρχουν για οικονομολόγους (με ειδίκευση τη μικροοικονομική, τη βιομηχανική οργάνωση και τη θεωρία παιγνίων). Επιπρόσθετα, θα πρέπει να καθοριστεί ο αριθμός των θέσεων για λογιστές και κοστολόγους. (Μέχρι σήμερα κανείς δεν μίλησε για την ανάγκη πρόσληψης κοστολόγων!).
• Θα πρέπει επίσης να καθοριστεί και ένας αριθμός επιστημόνων με ειδικευμένες γνώσεις σε θέματα τηλεπικοινωνιών, διοίκησης τηλεπικοινωνιακών οργανισμών κλπ. Μέχρι σήμερα κανείς δεν μίλησε για την ανάγκη πρόσληψης ατόμων με εξειδικευμένες γνώσεις σε θέματα διοίκησης τηλεπικοινωνιακών μονάδων ή θέματα ρύθμισης και ανταγωνισμού στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών, παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες και σοβαρότερες υποθέσεις ενώπιων της ΕΠΑ σχετίζονται με τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών και παρά το γεγονός της έντονης κριτικής που ασκείται από διάφορους αναφορικά με την ποιότητα των αποφάσεων της ΕΠΑ αναφορικά με τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών. Ο κλάδος των τηλεπικοινωνιών αλλά και γενικότερα οι αγορές δικτύων προϋποθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις τις οποίες κανείς μέχρι σήμερα στην Υπηρεσία της ΕΠΑ δεν κατέχει με αποτέλεσμα πολλές υποθέσεις που σχετίζονται με τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών να παραμένουν στάσιμες παρόλη τη σοβαρότητα των καταγγελιών.
• Θα πρέπει απαραίτητα όλοι οι λειτουργοί της Υπηρεσίας να έχουν πιστοποιητικό που να αποδεικνύει τις γνώσεις ηλεκτρονικών υπολογιστών (π.χ. ECDL).
• Γνώσεις οικονομετρικών πακέτων (π.χ.Stata, Eviews) θα πρέπει να θεωρούνται πλεονέκτημα για τους οικονομολόγους.
• Στον υπολογισμό των χρόνων εμπειρίας θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η κατοχή μεταπτυχιακού ή/και διδακτορικού τίτλου σπουδών. Θα ήταν παράλογο να αποκλείεται ένα άτομο με διδακτορικό (δηλαδή με 3 τουλάχιστο επιπλέον έτη σπουδών από τους κατόχους μεταπτυχιακού τίτλου επιπέδου μάστερ) λόγω του ότι δεν έχει την απαιτούμενη εργασιακή εμπειρία.
• Οι υποψήφιοι νομικοί και οικονομολόγοι θα εξετάζονται σε διαφορετικά θέματα. Η μέχρι σήμερα πρακτική είναι εντελώς λαθεμένη.
• Τα θέματα εξετάσεων θα πρέπει να καθορίζονται από ειδική επιτροπή στην οποία θα μετέχουν 3 άτομα (2 ακαδημαϊκοί από Πανεπιστήμια του Εξωτερικού (1 νομικός και 1 οικονομολόγος) και ο Πρόεδρος της ΕΠΑ), ώστε να διατηρηθεί το αμερόληπτο και αδιάβλητο της διαδικασίας.
• Θα υπάρχει και προφορική συνέντευξη σε Επιτροπή η οποία θα αποτελείτε από 5 άτομα (1 ακαδημαϊκός, 1 από εισαγγελία της Δημοκρατίας, 1 από το τμήμα προσωπικού, ο Γενικός Διευθυντής της ΕΠΑ και ο Πρόεδρος της ΕΠΑ).
• Θα πρέπει να καθοριστεί, εκ των προτέρων, και να δημοσιοποιηθεί, η στάθμιση της βαρύτητας της γραπτής εξέτασης και της προφορικής συνέντευξης, ως επίσης και η κατοχή μεταπτυχιακού ή/και διδακτορικού τίτλου σπουδών με ειδίκευση την πολιτική ανταγωνισμού.
• Θα πρέπει να υπάρχει τουλάχιστο ένας Ανώτερος λειτουργός με ειδίκευση το δίκαιο του ανταγωνισμού (νομικός) και ένας Ανώτερος λειτουργός με ειδίκευση τα οικονομικά του ανταγωνισμού (οικονομολόγος – Chief Economist). 

Εάν τα πιο πάνω λαμβάνονταν υπόψη, σήμερα η ΕΠΑ αναντίλεκτα θα είχε περισσότερους πόρους στο χαρτοφυλάκιο της και πιο ακμαίους «σπαρτιάτες» για να τα «βάλει» με την Παγκύπρια Οργάνωση Αγελαδοτρόφων (ΠΟΑ), τις εταιρείες πετρελαιοειδών, τις τράπεζες, τα αρτοποιεία κοκ. Θα μπορούσε ίσως να βρει και τον Κασιδάρη που κρύβεται, και να τον σώσει από τον Παυλόπουλο!. 

Τέλος, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι από στρατηγικής σκοπιάς είναι λανθασμένη συνταγή να εμφανίζεται ο Πρόεδρος της ΕΠΑ στα ΜΜΕ και να δηλώνει δημόσια ότι δεν διαθέτει πόρους (ανθρώπινους ή τεχνικούς) ώστε να λειτουργήσει αποδοτικά. Τί μήνυμα στέλνεται άραγε στην αγορά και ιδιαίτερα σε αυτούς που σχεδιάζουν τη δημιουργία νέων καρτέλ;