Η αιχμαλωσία της ΡΑΕΚ και η εκμετάλλευση των καταναλωτών από την ΑΗΚ

Σε δηλώσεις του στις 24/2 στο ΡΙΚ ο Γενικός Διευθυντής της ΑΗΚ Δρ. Στυλιανού σημείωσε μεταξύ άλλων ότι οι φουσκωμένοι λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος της τελευταίας διμηνίας οφείλονται σε αυξήσεις στις τιμές των καυσίμων. Επίσης, δήλωσε ότι παρόλο που η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας έχει ελευθεροποιηθεί ακόμη «δεν υπάρχουν οι συνθήκες που να ευνοούν τον ανταγωνισμό». Αφορμή βεβαίως για τις δηλώσεις του είναι το εντεινόμενο κλίμα αντίδρασης των καταναλωτών σε σχέση με τους αυξημένους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος.

Είναι ηλίου φαεινότερων ότι οι δηλώσεις αυτές εντάσσονται στο πλαίσιο μετακύλισης των ευθυνών για τις υψηλές χρεώσεις σε ώμους άλλων, είτε σε προηγούμενες κυβερνήσεις, είτε στην Βουλή των Αντιπροσώπων, είτε στις διεθνείς τιμές των καυσίμων.

Η ΑΗΚ

Η ΑΗΚ είναι ένας κάθετα ολοκληρωμένος ημικρατικός οργανισμός δημοσίου δικαίου που ιδρύθηκε με βάση τον περί αναπτύξεως Ηλεκτρισμού Νόμο, Κεφ. 171. Μέχρι την 1/5/2004 κατείχε δημοσιονομικό μονοπώλιο στην παραγωγή, μεταφορά, διανομή και την προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές.

Σημαντικό είναι να τονιστεί ότι διαχρονικά το Διοικητικό Συμβούλιο της ΑΗΚ αποτελείται από άτομα χωρίς εξειδικευμένες γνώσεις. Ο υφιστάμενος Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της ΑΗΚ είναι ο   κ. Χ. Θράσου, αρχιτέκτονας στο επάγγελμα.

Σε αντίθεση με αυτά που δηλώνει στις Ετήσιες Εκθέσεις της, η ΑΗΚ δεν έχει καταφέρει να εξασφαλίσει την ασφάλεια και αξιοπιστία στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, αφού έχουν καταφέρει να της ανατινάξουν το μεγαλύτερο σταθμό παραγωγής με αποτέλεσμα να υποχρεωθεί να προχωρήσει σε περικοπές ρεύματος σε μία περίοδο αιχμής για τη ζήτηση του ηλεκτρικού ρεύματος. Δεν έχει επιτύχει επίσης να προσφέρει ανταγωνιστικές τιμές, εφόσον ανταγωνισμός δεν υπάρχει, ούτε έχει σεβαστεί το περιβάλλον, εφόσον υποχρεώνεται να αγοράζει επιπρόσθετες μονάδες ρύπων από το ευρωπαϊκό χρηματιστήριο ρύπων μετακυλώντας το κόστος στους καταναλωτές. Τέλος, δεν έχει υποβοηθήσει την ανάπτυξη εφόσον οι χρεώσεις της συμπιέζουν τα περιθώρια κέρδους με αποτέλεσμα να καταπνίγεται η κάθε προοπτική ανάπτυξη.

Ελευθεροποίηση του κλάδου της ενέργειας

Η διαδικασία ελευθεροποίησης του κλάδου ενέργειας ξεκίνησε την 1/5/2004 (σε ποσοστό 35%) με χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης την 1/1/2014. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ελευθεροποίηση αφορά μόνον την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η ευθύνη μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας έχει εκχωρηθεί (σύμφωνα και με την Οδηγία 2003/54/ΕΚ) στον Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς, ο οποίος είναι και ο υπεύθυνος για τον συντονισμό και εξισορρόπηση της προσφοράς και της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας επί καθημερινής βάσεως. Τόσο το σύστημα μεταφοράς όσο και το σύστημα διανομής ανήκουν ιδιοκτησιακά στην ΑΗΚ. Ωστόσο, η πρόσβαση είναι ελεύθερη στους δυνητικούς παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας, στη βάση της αρχής των ίσων αποστάσεων (arm’s length principle) χωρίς διακρίσεις.

Είναι κρίσιμο να παρατηρηθεί ότι παρόλο που η αγορά έχει ελευθεροποιηθεί σταδιακά από το 2004 ο ανταγωνισμός δεν αναπτύχθηκε, ουσιαστικά ο κλάδος συντήρησε το status quo, με την ΑΗΚ να παραμένει μονοπώλιο στην παραγωγή, μεταφορά, διανομή και πώληση.

Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας

Σε εναρμόνιση με την ευρωπαϊκή Οδηγία 96/92/ΕΟΚ αναφορικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, η Βουλή των Αντιπροσώπων θέσπισε στις 25/7/2003 τον περί Ρύθμισης της αγοράς Ηλεκτρισμού νόμο 122(Ι) του 2003. Με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου συστάθηκε η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ) η οποία, ως «ανεξάρτητη αρχή», είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση τόσο της αγοράς ηλεκτρισμού όσο και αυτής του φυσικού αερίου. Βασική αποστολή της είναι η διασφάλιση συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού, η παραχώρηση αδειών για δραστηριοποίηση στον κλάδο του ηλεκτρισμού, ο έλεγχος και έγκριση όλων των χρεώσεων και διατιμήσεων ηλεκτρικής ενέργειας, η προστασία των καταναλωτών και η διασφάλιση της αξιοπιστίας του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας.

Ο πρώτος Πρόεδρος της ΡΑΕΚ ήταν ο κ. Κ. Ιωάννου, πρώην Γενικός Διευθυντής της ΑΗΚ. Σήμερα ο   κ. Ιωάννου είναι ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Δημόσιας Επιχείρησης Φυσικού Αερίου (ΔΕΦΑ). Στη θέση του Προέδρου της ΡΑΕΚ διορίστηκε ο κ. Γ. Σιαμμάς, επίσης πρώην Γενικός Διευθυντής της ΑΗΚ και πρώην μέλος της ΔΕΦΑ. Στη θέση του Αναπληρωτή Προέδρου της ΡΑΕΚ σήμερα είναι ο κ. Ηλιόπουλός, επίσης πρώην Διευθυντής της ΑΗΚ.

Τα περαιτέρω σχόλια σε σχέση με την ανεξαρτησία της ΡΑΕΚ είναι περιττά. Τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους. Η ΑΗΚ έχει αιχμαλωτίσει πλήρως την ρυθμιστική διαδικασία αφού «ελέγχει» την ΡΑΕΚ αλλά και την ΔΕΦΑ. Η διαπλοκή του ρυθμιστικού φορέα και της ρυθμιζόμενης επιχείρησης με το διορισμό πρώην αξιωματούχων της ΑΗΚ ως μελών της ΡΑΕΚ είναι κάτι το οποίο θα πρέπει να προβληματίσει ιδιαίτερα. Και δεν είναι καθόλου άσχετο με τα εκθετικά αυξανόμενα τιμολόγια της ΑΗΚ.

Αν κρίνουμε το έργο της ΡΑΕΚ από τις δηλώσεις του κ. Στυλιανού σε σχέση με την ανυπαρξία συνθηκών που να ευνοούν την ανάπτυξη του ανταγωνισμού τότε, σε αντίθεση με αυτά που αναφέρονται στην ετήσια έκθεση της για το 2010, η ΡΑΕΚ έχει αποτύχει να ενθαρρύνει και να διευκολύνει τον ουσιαστικό ανταγωνισμό στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ ο στόχος της για μειωμένες τιμές παραμένει όνειρο απατηλό. Μάλιστα είναι με δικές της αποφάσεις που οι διατιμήσεις της ΑΗΚ αυξήθηκαν δραματικά τα τελευταία χρόνια.

Jacques-Louis David, The Oath of the Horatii, 1974

Αυξήσεις διατιμήσεων ΑΗΚ

Από τα στοιχεία της ετήσιας έκθεσης της ΑΗΚ για το 2010 προκύπτει ότι οι τιμές ανα KWh για τους οικιακούς χρήστες το 2010 ήταν κατά 68,21% υψηλότερες σε σχέση με αυτές του 2001, χωρίς να υπολογίζεται η αύξηση 3% (1,5% για το 2011 και 1,5% για το 2012), οι αυξήσεις λόγω της ρήτρας καυσίμων, και η αύξηση κατά 6,96% λόγω των γνωστών γεγονότων του Μαρί.

Υπάρχει πληθώρα δηλώσεων αξιωματούχων της ΑΗΚ αλλά και άλλων κυβερνητικών παραγόντων, που αναλαμβάνουν τον άχαρο ρόλο να δικαιολογήσουν την ΑΗΚ, ότι οι φουσκωμένοι λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος οφείλονται στις αυξημένες τιμές των καυσίμων. 

Πιο κάτω θα απαριθμήσω μερικές από τις αποφάσεις της ΡΑΕΚ σε σχέση με αυξήσεις των διατιμήσεων της ΑΗΚ, που αποδεικνύουν ότι όσα υποστηρίζονται είναι έπεα πτερόεντα και δεν πείθουν.

• Κατόπιν σχετικού αιτήματος της ΑΗΚ η ΡΑΕΚ έχει εγκρίνει την αύξηση των διατιμήσεων  ηλεκτρικής ενέργειας σε τρείς ισόποσες δόσεις του 1,5% με σταδιακή εφαρμογή με έναρξη της 1/1/2010, παρόλο που ο Πρόεδρος της ΡΑΕΚ δήλωνε καθησυχαστικά ότι η αύξηση δεν αναμένει να ξεπεράσει συνολικά το 2%.
• Μετά από απόφαση του Υπουργού Εμπορίου Βιομηχανίας και Τουρισμού η ΡΑΕΚ έχει εγκρίνει τη θέσπιση ειδικής διατίμησης για πολύτεκνους και δυσπραγούσες οικογένειες, επιτρέποντας ταυτόχρονα στην ΑΗΚ (και στους άλλους παραγωγούς εάν υπήρχαν ή όταν θα υπάρξουν) αναπροσαρμογή των λοιπών διατιμήσεων της (περίπου 1% αύξηση) ώστε να ανακτηθούν τα απολεσθέντα έσοδα (βλέπε απόφαση ΡΑΕΚ 01/2010).
• Η ΡΑΕΚ επέτρεψε επίσης στη ΑΗΚ, αφού έκρινε ότι τα δικαιώματα αερίων θερμοκηπίου αποτελούν μέρος των λειτουργικών δαπανών της τελευταία, να αυξήσει περαιτέρω τις διατιμήσεις της ώστε να ανακτήσει το κόστος των ελλειμμάτων δικαιωμάτων θερμοκηπιακών αερίων μέσω των τιμολογίων της.
• Η ΡΑΕΚ ενέκρινε επίσης την αύξηση πέραν του 20% στο παγίο τέλος/σταθερή επιβάρυνση όλων των πελατών της.
• Κατόπιν αιτήματος της ΑΗΚ η ΡΑΕΚ επέτρεψε την αύξηση κατά 6,96% των διατιμήσεων της ΑΗΚ (πλέον ΦΠΑ) ώστε η τελευταία να καλύψει μερικώς το αυξημένο κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ως αποτέλεσμα του τραγικού γεγονότος στο Μαρί τον Ιούλιο του 2011, για το οποίο οι καταναλωτές της ουδεμία ευθύνη φέρουν. 

ΕΠΑ v. AHK

Η ΑΗΚ, όπως βεβαίως και πολλές άλλες κρατικές επιχειρήσεις, είχε απασχολήσει στο παρελθόν και την Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού (ΕΠΑ). Σε αυτεπάγγελτη έρευνα της το 2005 η ΕΠΑ αποφάσισε ότι η ΑΗΚ καταχράστηκε τη δεσπόζουσα θέση της λόγω επιδότησης ή σταυροειδούς επιδότησης διαφόρων κατηγοριών καταναλωτών έναντι άλλων. Παρόλο που η ΑΗΚ αρχικά αμφισβήτησε την μεθοδολογία που ακολούθησε η ΕΠΑ στη συνέχεια αποδέκτηκε την ύπαρξη σταυροειδούς επιδότησης. Με την απόφαση της αρ.12/2005 η ΕΠΑ επέβαλε πρόστιμο 693.000 ΛΚ.

Βεβαίως το αιτιολογικό της απόφασης είναι διάτρητο και αγγίζει τα όρια του σκανδάλου. Σε αυτή την υπόθεση θα αναφερθώ, όπως έχω σημειώσει σε προηγούμενο άρθρο μου, στη σειρά άρθρων μου για την ΕΠΑ με τίτλο Το παγόβουνο ΕΠΑ. 

Σύγκριση ΑΤΗΚ – ΑΗΚ

Η σύγκριση των δύο κλάδων, τηλεπικοινωνιών και ενέργειας, είναι ενδιαφέρουσα λόγω του ότι και οι δύο κλάδοι ήταν μέχρι πρόσφατα έντονα ρυθμισμένοι και ερμητικά κλειστοί στον ανταγωνισμό. Με την απορρύθμιση του κλάδου των τηλεπικοινωνιών το 2002 εισήλθαν στην αγορά πολλές νέες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται τόσο στην τηλεφωνία (σταθερή και κινητή) όσο και στις συνδέσεις και άλλες υπηρεσίες διαδικτύου. Το εκκολαπτόμενο ανταγωνιστικό περιβάλλον είχε αναμφισβήτητα ευεργετικά αποτελέσματα για τους καταναλωτές π.χ. μειωμένες τιμές/χρεώσεις κλήσεων (εθνικών και υπερεθνικών), νέες σύγχρονες μεθόδους τιμολόγησης, υψηλότερες ταχύτητες πρόσβασης στο διαδίκτυο (οι οποίες ναι μεν ήταν αποτέλεσμα των τεχνολογικών εξελίξεων αλλά αναντίλεκτα ο αδυσώπητος ανταγωνισμός που δημιουργήθηκε επέσπευσε την τεχνολογική αναβάθμιση), καλύτερη εξυπηρέτηση πελατών, και νέες καινοτόμες υπηρεσίες και τηλεπικοινωνιακά προϊόντα. Από την άλλη ο κλάδος της ενέργειας παραμένει όπως ήταν και πριν από την (μερική) απορρύθμιση του, έντονα μονοπωλιακός. Ο ανταγωνισμός στον κλάδο είναι ανύπαρκτος εφόσον καμία επιχείρηση δεν έχει εισέλθει στην αγορά για να ανταγωνιστεί την ΑΗΚ, οι επενδύσεις μηδαμινές, ενώ η επάρκεια ηλεκτρικής ενέργειας παραμένει επικίνδυνα οριακή ιδιαίτερα μετά τα τραγικά γεγονότα του περασμένου Ιουλίου. Το σπουδαιότερο από όλα, δεικτικό της διαφορετικής εξέλιξης του ανταγωνισμού στους δύο κλάδους, είναι ότι, σε αντίθεση με τις χρεώσεις της ΑΤΗΚ, τα τιμολόγια της ΑΗΚ συνεχώς αυξάνονται. Από τη μία η ΑΤΗΚ πιέζει τον ρυθμιστή τηλεπικοινωνιών (ΓΕΡΗΕΤ) να της επιτρέψει να μειώσει τις χρεώσεις της (προφανώς για να εξοβελίσει τους ανταγωνιστές της), ενώ από την άλλη η ΑΗΚ αιτείται στην ΡΑΕΚ να της επιτρέψει να αυξήσει τις διατιμήσεις της. Αυτή η παρατήρηση συνιστά ίσως την καλύτερη απόδειξη σε σχέση με τα οφέλη που προκύπτουν για τους καταναλωτές από την μεγαλύτερη ένταση του ανταγωνισμού.

Τα οφέλη που θα προκύψουν από τον ανταγωνισμό στην αγορά ενέργειας

Τα οφέλη από τη δημιουργία ενός πραγματικά ανταγωνιστικού περιβάλλοντος στην αγορά ενέργειας θα είναι τεράστια. Ο έντονος ανταγωνισμός θα επιβάλει πειθαρχία ώστε το κόστος να συγκρατηθεί στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο. Θα ενθαρρύνει την πραγματοποίηση νέων επενδύσεων για βελτίωση της αποδοτικότητας, με πολλαπλασιαστικά ευεργετικά αποτελέσματα στην παραγωγικότητα της οικονομίας, μέσω επιδράσεων ανατροφοδότησης και διάχυσης. Θα περιορίσει τις σπατάλες σε προσοδοθηρικές και άλλες μη παραγωγικές δραστηριότητες. Θα βελτιώσει την ποιότητα και ταχύτητα εξυπηρέτησης των καταναλωτών. Θα διευρύνει τις επιλογές των καταναλωτών, οι οποίοι θα μπορούν να επιλέγουν από ποια επιχείρηση θα αγοράζουν ηλεκτρική ενέργεια. Η ηλεκτρική ενέργεια είναι ένα πλήρως ομοιογενές προϊόν και επομένως οι επιχειρήσεις που θα δραστηριοποιούνται στην αγορά θα επικεντρωθούν στον τιμολογιακό ανταγωνισμό. Ο μονολιθικός τρόπος τιμολόγησης της ΑΗΚ θα εκτοπιστεί και θα αντικατασταθεί από άλλες νέες καινοτομικές μεθόδους τιμολόγησης, προσφέροντας μεγαλύτερη επιλογή στους καταναλωτές. Επιπρόσθετα, ο ανταγωνισμός θα δημιουργήσει πίεση στις διοικήσεις των επιχειρήσεων ώστε να βελτιώσουν τη διοικητική και διαχειριστική αποδοτικότητα τους και να περιορίσουν τις διοικητικές σπατάλες (αναποτελεσματικότητα τύπου Χ). Κρίσιμης σημασίας θα είναι και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, περιορίζοντας το σοβαρό πρόβλημα της ανεργίας.

Τροφή για περαιτέρω προβληματισμό
Η κατάσταση στον κλάδο ενέργειας είναι επί ξυρού ακμής. Θέλω να τονίσω ότι σωστά διαμαρτύρονται οι καταναλωτές για την εκμετάλλευση που τυγχάνουν από την ΑΗΚ. Ωστόσο, ως συνήθως εκτοξεύουν τα βέλη τους σε λάθος στόχο. Η μείωση του ΦΠΑ δεν μπορεί να επιλύσει το πρόβλημα των υψηλών χρεώσεων της ΑΗΚ. Μπορεί να ελαφρύνει τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος όμως το κράτος θα υποχρεωθεί, ιδιαίτερα σε μία περίοδο ισχνών αγελάδων, να αυξήσει άλλες υφιστάμενες φορολογίες ή να επιβάλει νέες φορολογίες ώστε να ανακτήσει τα απολεσθέντα έσοδα. Αποτέλεσμα θα είναι η πρόκληση ακόμη μεγαλύτερης στρέβλωσης στο ήδη στρεβλό φορολογικό σύστημα.

Είναι ανακριβές επίσης ότι το πρόβλημα θα λυθεί δια μαγείας με την έλευση του φυσικού αερίου. Αν και η έλευση του φυσικού αερίου είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση, από μόνη της δεν είναι ικανή να επιλύσει το πρόβλημα που δημιουργείται με το μονοπώλιο της ΑΗΚ. Η εισαγωγή του φυσικού αερίου θα λειτουργήσει ως καταλύτης μόνον εάν συνδυαστεί με άλλες ενέργειες ώστε να δημιουργηθεί αποτελεσματικός ανταγωνισμός στην αγορά. Για παράδειγμα θα μπορούσαν να πωληθούν οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Δεκέλειας και της Μονής σε ιδιώτες, ώστε να δημιουργηθεί το αντίπαλο δέος στο μονοπώλιο της ΑΗΚ. Οι νεοεισερχόμενες επιχειρήσεις θα υποχρεωθούν να επενδύσουν σε τεχνολογική αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό των απαρχαιωμένων αυτών μονάδων ώστε να είναι ικανές να ανταγωνίζονται επι ίσοις όροις την ΑΗΚ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης, το μέγεθος της παραγωγής τους θα ήταν επαρκές ώστε να δραστηριοποιηθούν και στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές, τερματίζοντας και εκεί το μονοπώλιο της ΑΗΚ.

Κρίνω όμως ότι το σημαντικότερο από όλα είναι ότι η ΡΑΕΚ θα πρέπει να σταματήσει να συμπεριφέρεται εως να είναι παράρτημα της ΑΗΚ. Η ΡΑΕΚ θα πρέπει να ασκήσει τις κατά νόμο ρυθμιστικές εξουσίες της και να λειτουργήσει ως αντίρροπή δύναμη στο μονοπώλιο της ΑΗΚ προς όφελος του ανταγωνισμού και των καταναλωτών. Το στρεβλό ρυθμιστικό πλαίσιο λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας που δυσχεραίνει τις επενδύσεις και αποθαρρύνει την ανάπτυξη ενός πρόσφορου και γόνιμου πεδίου άσκησης ανταγωνισμού. Στις δηλώσεις του στο ΡΙΚ ο κ. Στυλιανού ήταν ξεκάθαρος. Δεν υπάρχουν οι συνθήκες που να ενθαρρύνουν ή να ευνοούν την είσοδο νέων επιχειρήσεων και την ανάπτυξη του ανταγωνισμού.

Με τις πιο πάνω σκέψεις θεωρώ ότι το κράτος θα πρέπει να διαβεί τον Ρουβικώνα και να δώσει μακρόπνοες και μακροχρόνιες λύσεις. Ο κόπρος του Αυγείου που επικρατεί στην αγορά ενέργειας θα πρέπει τάχιστα να καθαριστεί.